Zomer 1984 "Wil je een compositie schrijven zes orkesten?" vraagt
Juriaan Röntgen, dirigent van het in 1985 jubilerende Naardens Kamerorkest.
Mijn eerste reaktie: "dat lukt nooit" en tegelijkertijd de sensatie
"ha, een kolfje naar mijn hand".
Welnu, Babel, voor zes orkesten, 14 pauken en 3 tam tams, gecomponeerd op
verzoek van het Naardens Kamerorkest en in opdracht van het ministerie van WVC,
Veel
van mijn composities hebben nadrukkelijk met de ruimte te maken. De ruimte is
zoiets als een meegecomponeerde facotr. "Muziek voor een Stad: (1982) is
gemaakt voor een groot plein met omgevend verkeerslawaai en al en aan lopende
spelers. Bij Organum (voor één tot vier koren wordt de ruimte doorlopen; een
eerste voorwaarde voor deze compositie os dan ook dat er loopruimte is. Zo ook
met werken als Vice Versa (1978), En Passant (1976), Gesl (1980).
In Babel is
het niet anders. De zes orkesten - vier strijkorkesten en twee blaasorkesten -
en het slagwerk staan zo ver mogelijk uiteen opgesteld.
Voorwaarde voor de ruimte: zeer groot en gul klinkend. Bij voorkeur een grote
hal of kerkruimte. De Naardense Grote Kerk is dan ook een prima behuizing voor
dit stuk.
De vraag waar de luisteraar zich het best kan opstellen, is moeilijk te
beantwoorden. Door de gehele ruimte gebeuren dingen. Soms zijn dat (op hetzelfde
moment) dezelfde dingen, soms zijn ze verschillend. Enerzijds kan je het best
ter plekke blijven, dan ervaar je veraf en dichtbij, het komen en gaan van de
klank, dan is er perspectief. Anderzijds kan de luisteraar rondlopen en de
gebeurtenissen opzoeken. Dan geen totaalbeeld, maar wel de sensatie van het
detail, de overbelichting.
Hoewel Babel zich min of meer in één lange beweging voltrekt, zijn er toch twee verschillende gebeurtenissen waar te nemen. De opening, na het paukensignaal, is als een kolossaal gordijn waar de wind doorheen strijkt. Soms heel gesloten, dan weer open. Minutenlang "hangt" de klank in de ruimte. Het tweede deel: flarden van melodiën dwalen door de ruimte heen en weer. De gewaawoording dat de melodie altijd wel ergens is, en bij wijlen even langs komt. Echo's uit het vroege Europese verleden met z'n trage Cantus Firmus en de eindeloze Aleul..., maar ook het fascinerende 40-stemmige motet Spem in Alium van de 17e eeuwse componist Thomas Tale.
De derde periode is de meest actieve. Botsende en
samenvallende bewegingen; stugge motorische ostinali. Zoiets als "het werk
moet gedaan worden", moet als onderdeel de stamp van de 14 pauken en de
enorme herrie van de twee blaasorkesten.
De laatste fase. Een vervolg van de openingsmuziek. In zes regels voltrekt zoch
dit deel. Zoiets als een lied, een instrumentaal gezang. Monumentaal, een toren.
Tegelijk met de compositie Babel ontstonden vier korte stukken ten behoeve van
het Nationaal Amatuerconcours voor kamermuziek 1985, georganiseerd door de
Stichting Singer Memorial Foundation te Laren.
De finale van dit concours vindt morgen - 9 juni - plaats in het Singer Museum,
Laren. Het is denkbaar dat we "tussen de regels door" deze korte
stukken horen. Muziek die van buiten naar binnen waait (laren ligt niet zo ver
weg). Maar wat is nu nog "buiten" en "binnen"?
Babel - een aandenken - een poging de toren te bouwen en de spraak niet te verwarren.
Daan Manneke
